Sunday, May 15, 2011

Lab-to-Land Initiative (Mizo)

‘Lab to land’ tih chu mithiamte’n an zirbingna hmun (Laboratory / research station) ah an thiamna hmangin mipuite tana tha tur zawn chhuah hna an thawk reng a. Chûng atanga an thil hmuh chhuah tharte chu mipuiin an hman tangkai theih turin, hman tlâk ngei a ni tih an finfiah vek hnuah mipuite hnenah (field level-ah) an chhawp chhuak ta thîn a. Chutianga thiamna leh hriatna, a hmang tangkaitu turte hnen thlenna chu ‘Laboratory-to-Land’, a tawi zawngin ‘Lab-to-Land’ an ti a.

Rural development leh development programme dang dang, mipuite’n direct taka inhnamhnawihna an neihna bîkahte hian a eng emaw laiah mipuite tel ve loh theih lohna tam tak a awm thîn. Entîrnân, Ministry of RD hnuaiah chuan MGNREGS, IWDP/IWMP, PMGSY, TSC, NRDWP, etc. A hmangtu leh hêng programme-te’n dâwmkân an tum ber miretheite leh mipui nâwlpui ang pawha hêng programme hrangte kalphungte, mi tinte’n kan chanvo leh kan mawhphurhna hrang hrangte kan hriat loh avangin a tangkai tur angin kan hmang tangkai lo fo tih hi Ministry of Rural Development, Government of India chuan a hmuh dan a ni a, dik pawh a dik hle.

He tlâkchhamna sukiang tur hian mipui nâwlpuiina kan hriat tur tûlte kan hriat theih dan tur Ministry chuan a dap a Nikum 2010 July thlaa ‘Workshop to strengthen Panchayati Raj Institutions and accelerate rural development’ a huaihawtah khan a bul tanin, India rama State tin, District tin leh Block tinte information tûl anga fan chhuah kim vekna tur hma lâkna (Initiative) tur a duang ta a. Chumi hming atân ‘Lab-to-Land Initiative’ a vuah bawk a.

‘Lab-to-Land’ hnuaiah chuan Central sorkar duan angin State tinah State level, District level leh Block level-ah te Lab-to-land Core Group (Committee) din tur a ni a. Chutiang committee-te chu Mizoramah pawh a ruangâm duan a niin, State level Committee chu Minister kaihhruai turin 7th December, 2010 khân din tawh niin, District level Committee chu Deputy Commissioner kaihhruai, Block level Committee chu RD Block huamtu Sub-Divisional Officer (Civil) kaihhruai tur ni bawk.

District level pawh hriat theih chinah chuan Select Block awmna Kolasib District-ah din nghâl niin, Aizawl District-ah pawh din a ni bawk a. Block level Committee erawh hi chu Lab-to-land Initiative-a tuam tur Block thlan anga la tihchawp turte a ni a, Thingdawl Block-ah chauh mumala indin a la ni rih.

Hma lâk dan tur: Lab-to-land in a tum ber chu development programme hrang hrang chungchângte leh hêng programme te-a mipui nâwlpuite’n kan chanvo leh kan mawhphurhna chiang taka kan hriat theih nân nasa taka a thu-hlâ theh darh hna  (information dissemination) thawh a ni a. Chu chu sorkar hnathawkte’n an tih sên loh avangin thawhpui tur mi tlâwmngai leh inpe khaw tinah an awm beiseiin Central Sorkar chuan chûng mi tlâwmngaite inpêknaa innghatin he beihpui hi thlâk a lo tum ta a ni.

Bharat Nirman Volunteer (BNV): Hmasâwnna kawnga thawhpui tur mi tlâwmngai inpete chu hlawh awm hauh lova thawk tura beisei an ni a. An hming atân Bharat Nirman Volunteers tih a ni a. Anni hi BDO Office-a Extension Officer emaw, officer fel deuh dang emawin an ho dawn a. A ho khâwmtu hi Counsellor tih an ni.

BNV te chuan Kohhran Upa Bial neih ang deuh hian an thenawm khawvêng hnaivaia awm chhûngkaw 20-40 an bial zêl ang a. An bial chhûnga mirethei chhungkua leh mimal pawh, Development Programme hrang hrang hnuaia an chanvo an chan leh chan loh te, an lo tih ve tur an ti tâwk em? tihte thlîthlaiin an vil dawn a. Tin, chanvo chang lo leh ‘claim’ theih reng si tihna châng hre lo an awm pawhin an hrilh hriain, an chanvo an chan ngei theihna turin an tanpui dâwn a ni. Tin, chanvo changlova lungawi lo an awm thulhah pawh an vuivainate a thlenna tur dik takah an thlenpui bawk ang.

People’s participation: Mipuite tel ngeina tura programme duanah mipuite’n tel vena châng kan la hre lo hle a. Social Audit (MGNREGS)-ahte pawh engtin emaw taka ruahmanna siam a nih loh phei chuan mahni thu rênga tel tum kan la tlêm hle. Rorelna hi Democracy ram kan nih ang ngei hian State level mai ni lo, tualchhûng level (grassroots level) ah mipuite tel remchânna apiangah VC-te leh mi râwn tlâk tlêmte chauh ni lo hian mipui nâwlpuia rêl tur a ni tih hi Central Sorkar thutlûkna a ni a. Hei hi a pawimawh êm avangin 2nd October, 2009-2010 kum khat chhûng kha he lama hma kan sâwn theihna turin Central Sorkar chuan “Year of Gram Sabha” (Vantlâng Rorêl Kum)-ah a lo puang a. Kan State-ah chuan hma thar kan la lêm lo.

Hetiang hi kan nih mêk avang hian hemi kawngah hma sâwn kan la ngai hle. Chu mi atâna mipuite kai harh tur chuan BNV-te hi an tangkai êm êm dawn a ni. People’s Participation chungchâng hi a hran hlaka zir chian tham a nih avangin hmun dangah kan la sawi zui ang.

BNV Training: BNV-te chu an hna pawimawh êm êm thawk thei turin Development Programme hrang hrangte a pawimawh zual hre tura training vek tur an ni a. Training-na tur sum hi Ministry of Rural Development-in SIRD a rawn pe a, chu chuan Thingdawl Block-a BNV-te training Phase-I (RD Programme bîk) neihpui vek tawh an ni bawk.

Tin, he training neih zawk tâka BNV duh ang tâwk nei rih lo khaw thenkhat atangin BNV tur inpê an awm theih beisei a ni a. Chûng inpe belhte leh khaw tin VC member leh Secretary-te, YMA, MHIP leh MUP hruaitu, BNV member nisâ lote tel veka BNV training subject-te tho training pêk vek hi a pawimawh hle dâwn a. Chu mi ti tur chuan ruahmanna siam mêk a ni bawk. BNV-te chauh training an nih chuan, tual chhung levela “decision maker” –te nen ‘inkâr boruak’ a awm palh theih avang leh, khawtlâng hruaitu te ngei pawh hian training hi an mamawh avangin hei hi a pawimawh a ni.

Block dangah pawh: Central Sorkar duan angin Thingdawl Block tuam fel a nih rualin Kolasib District-a Bilkhawthlir RD Block pawh tuam leh tur a ni ang a. Tin, District danga select Block pawh tuam bawk tur a ni. District danga Block thlan tur chungchâng hi State level rel tur a ni bawk.

Result: Hetianga hma lâkna hi tluang taka neih a nih chuan hmasâwnna kawnga sâwtpui hle tura beisei a ni a. Sorkar hma lâkna pawh langtlang lehzual, sum bothlau pawh tlêm hle, mipui pawh chanvo leh tihtur hriatna tak tak nei leh ti, chûng zawng zawng rah chhuah tur – Development Programme leh an sum kente’n programme-in a tum tak anga abîkin thingtlang lam hmasâwnna hna a nih tur ang taka thawh leh, kawng engkima felfai zâwka hmalâkna chu a awm beisei a ni.

Miretheite hmangaihna tak tak nei tân chuan he hmalâkna hi a hlutawm hle a. A tihchak zel nan pawh mi tinte’n mawh kan phur âwm e..